در مملکتى مثل مشهد مقدس ، که استعداد هرگونه تجارت را دارد ، ابدا یک کومپانى [ کمپانى ] و شراکت دیده نمى شود . حال آن که مردمان صاحب ثروت هستند و مال التجاره از امتعه و محصولات ارضیه مانند قالى و تریاک و پنبه و غیره نیز الى ما شاء الله زیاد است . و این معنى هم دلیل نفاق ایشان ولى در تقلب و تضییع امتعه و محصولات مملکت آن چه قالى است آن‌ها را به قرمز و رنگ هاى قلب معیوب کردند ، آن چه تریاک است هرگاه آرد و سریش پیدا نشود خاک مو موجود است . دولت چندین بار رنگ هاى قلابى را غدغن کرد و به طور مؤکد امر داد که تریاک را نیز به چیزهاى دیگر مخلوط نکنند ، باز به جایى نرسید . زیرا که مأمورین رشوت گرفته غدغن را مهمل گذاشتند . بدتر از همه شیوع کشیدن تریاک در این مملکت است که مرد و زن ، برنا و پیر بدان سم قاتل مبتلایند و در بازار و دکاکین ، على رؤس الاشهاد ، همه مى کشند . این است که نه در مردان مملکت اثرى از مردى و نه در زنان لطافتى از نسوانیت باقى مانده است .
حکومت هم ابدا اعتنایى بدین عوالم ندارد و چاره اى براى دفع این بلاى مبرم که ، خیلى سهل است ، هم نمى کند . عجب است که علماى مملکت نیز این زهر قتال را مسکر نمى دانند ، حال آن که بدتر از سایر مسکرات آدمى را بى هوش مى کند . حتى مى گفتند در خانه هاى بعضى از علما، که دزدان زى و قیافت علماى ملت هستند ، نیز مانند چاى متداول بوده همه مى کشند .
در مسجد « گوهرشاد » مشهد ، که از مساجد عالیه است ، در ایام اقامت آن جا در مجلس وعظ ده واعظ نشستم . همه از روى یک سرمشق از استبراء و طهارت و غسل - که پاى را چنان بردار و چنین بگذار - سخن مى رانند . تماما مشغول به فرع اند . اصل بالمره از میان رفته . از جهاد و آیین آن و اسباب جهاد و مدافعه وطن که چگونه باید باشد ، ابدا حرفى در میان نیست ، حال آن که دشمن دین به در خانه هایشان رسیده است . بارى ، مى توان گفت که به ایران ، از زمان پیشدادیان تاکنون ، هیچ وقت امثال این غفلت و بدبختى روى نداده است .
★ توضیح ضروری : مطلب فوق از دو جهت ادبی و اجتماعی در این پایگاه بارگذاری گردید و لزوما" همه ی مطالب مورد تأیید اینجانب نمی باشد . بنابراین از خوانندگان گرامی متمنی است ، با کمال دقت و هوشمندی و توجه به آن عصر و روحیات نویسنده مطلب را مطالعه فرمایند .
انتقاد ایشان به علما و روحانیت ، از طرفی لزوما" انتقاد به کل حوزه و ... نبوده و از طرفی مشعر به کم بضاعتی ایشان می باشد ، در جایی ایشان میگویند : علما تماما" مشغول فرعند . این در حالیست که موضوع علم فقه ، فروعات یا همان فروع دین می باشد . پس می گوییم : علیکم بالبصیرة !
✅ دعاگویتان : شجاعی .
